• « Poprzedni artykuł
• Następny artykuł »

Tegoroczną Nagrodę Nobla z chemii otrzymało trzech naukowców - Jean-Pierre Sauvage (Francja), Sir J. Fraser Stoddart (USA) i Bernard L. Feringa (Holandia). Szwedzki Komitet Noblowski docenił opracowanie i syntezę maszyn molekularnych - pojedynczych cząstek, które mogą wykonywać pracę.

Decyzją Komitetu Noblowskiego ogłoszoną w południe 5 października tegorocznymi laureatami Nagrody Nobla w dziedzinie chemii zostali wspólnie Jean-Pierre Sauvage (Uniwersytet w Strasburgu, Francja), sir J. Fraser Stoddart (Northwestern University, Evanston, Stany Zjednoczone) oraz Bernard L. Feringa (Uniwersytet w Groningen, Holandia) za badania nad projektowaniem oraz syntezą maszyn molekularnych. W dniu 10 grudnia, w rocznicę śmierci fundatora, każdy z nich odbierze złoty medal i pamiątkowy dyplom. Podzielą też w równych częściach między siebie kwotę 8 miliona szwedzkich koron (niecały milion euro). Nagrodę przyznano po raz 108, do tej pory łącznie uhonorowano nią 175 osób.

Idea działania maszyn molekularnych (nie należy jej mylić z metodą chemii obliczeniowej nazywaną mechaniką molekularną) sprowadza się do przemieszczania się fragmentów układu molekularnego względem siebie pod wpływem impulsu z zewnątrz – dostarczonej energii, reakcji utleniania/redukcji, protonacji/deprotonacji itd. Układami, w których możliwe jest przeprowadzenie tego typu przemian są na przykład badane (i zsyntezowane po raz pierwszy) przez tegorocznych noblistów katenany i rotaksany. Ich poszczególne elementy, przypominające zaplecione ogniwa łańcucha lub kółko nanizane na oś, nie są połączone kowalencyjnie i mogą zmieniać wzajemne położenia. Oddziałują jednak ze sobą w inny sposób, na przykład poprzez wiązania wodorowe. Zmieniając przy pomocy czynnika zewnętrznego właściwości ich fragmentów można spowodować ruch w kierunku takiego położenia, które sprzyja korzystnym oddziaływaniom w zmodyfikowanym układzie.

Maszyny molekularne mogą zostać w przyszłości wykorzystane w elektronice molekularnej, np. w charakterze molekularnych przełączników czy molekularnych silników. Opisano szereg takich układów, na przykład molekularny rotor czy nanosamochód.

Więcej na stronie:

https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2016/press.html

Jean-Pierre Sauvage urodził się 21 października 1944 roku w Paryżu. Swoją karierę akademicką związał ze Strasburgiem, gdzie ukończył studia i obronił pracę doktorską na Uniwersytecie Ludwika Pasteura w 1971 roku. Obecnie jest emerytowanym profesorem tego uniwersytetu i emerytowanym dyrektorem naukowym w Narodowym Centrum Badań Naukowych (CNRS). Laureat wielu nagród naukowych, kawaler Legii Honorowej.

Sir James Fraser Stoddart urodził się 24 maja 1942 roku w Edynburgu i na tamtejszym uniwersytecie ukończył wyższe studia i uzyskał dyplom doktorski (1966). Pracował m.in. w Queen's University (Kanada), uniwersytetach w Sheffield, Birmingham, Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles. Od 2008 roku związany z Northwestern University. Laureat m.in. Nagrody Alberta Einsteina (Albert Einstein World Award of Science) i Medalu Davy’ego. W 2006 roku królowa Elżbieta II przyznała mu tytuł szlachecki.

Bernard Lucas (Ben) Feringa urodził się 18 maja 1951 roku w Barger-Compascuum (Holandia). Związany z Uniwersytetem w Groningen, na którym ukończył studia, w roku 1978 obronił pracę doktorską, i na który powrócił po kilkuletniej pracy w koncernie Shell (od 1988 jest profesorem chemii organicznej). Laureat wielu nagród naukowych, w 2008 roku otrzymał tytuł szlachecki z rąk królowej Beatrix.

EJW